Κληρονομιές, διαθήκες
Το κληρονομικό δίκαιο αποτελεί τον κλάδο του αστικού δικαίου που ρυθμίζει τις συνέπειες
που επιφέρει ο θάνατος ενός ανθρώπου στις κληρονομητές έννομες σχέσεις του.
Ασχολείται με τη ρύθμιση των σχέσεων μετά από το θάνατο του προσώπου, τόσο αν αυτό
κατέλιπε διαθήκη όσο και αν απεβίωσε αδιάθετο.
Ειδικότερα το κληρονομικό δίκαιο ρυθμίζει την περιέλευση των περιουσιακών κυρίως
έννομων σχέσεων αυτού που πέθανε, του κληρονομουμένου, στα πρόσωπα που τον
διαδέχονται ως φορείς των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του, στους κληρονόμους
του.
Κληρονομική διαδοχή
Κατά το θάνατο κάποιου προσώπου η περιουσία του ως σύνολο (κληρονομία) περιέρχεται
από τον νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (κληρονόμοι). Η κληρονομική
διαδοχή από τον νόμο επέρχεται όταν δεν υπάρχει διαθήκη, ή όταν η διαδοχή από διαθήκη
ματαιωθεί ολικά ή μερικά. Κληρονόμος μπορεί να γίνει μόνο εκείνος που κατά το χρόνο της επαγωγής της κληρονομίας βρίσκεται στη ζωή ή έχει τουλάχιστον συλληφθεί. Χρόνος της επαγωγής είναι ο χρόνος του θανάτου του κληρονομουμένου. Ο κληρονομούμενος μπορεί να εγκαταστήσει κληρονόμο με μονομερή διάταξη αιτία θανάτου (διαθήκη, διάταξη τελευταίας βούλησης).
Διαθήκες
Η διαθήκη είναι δικαιοπραξία τυπική. Ο νόμος προβλέπει έγγραφο τύπο για τη σύνταξη της διαθήκης, ο οποίος είναι συστατικός, ενώ η μη τήρησή του καθώς και οι παραβάσεις σχετικά μ’ αυτόν έχουν ως συνέπεια την απόλυτη ακυρότητα της διαθήκης.
Οι διαθήκες διακρίνονται στην ιδιόγραφη διαθήκη, τη δημόσια διαθήκη και τη μυστική διαθήκη.
Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται και υπογράφεται απ’ αυτόν. Από τη χρονολογία πρέπει να προκύπτει η ημέρα, ο μήνας και το έτος. Η ιδιόγραφη διαθήκη δεν υποβάλλεται σε κανέναν άλλο τύπο. Ψευδής ή εσφαλμένη χρονολογία δεν επάγεται μόνη της ακυρότητα της ιδιόγραφης διαθήκης. Αν υπάρχουν απλές προσθήκες σε περιθώριο ή σε υστερόγραφο πρέπει να υπογράφονται από τον διαθέτη, διαφορετικά θεωρούνται σαν να μην έχουν γραφτεί. Διαγραφές, παρεγγραφές, ξύσματα ή άλλα τέτοια εξωτερικά ελαττώματα βεβαιώνονται από το δικαστήριο που δημοσίευσε τη διαθήκη και μπορούν, κατά την κρίση του δικαστηρίου, να επιφέρουν ολικά ή μερικά την ακυρότητα της διαθήκης.
Η δημόσια διαθήκη συντάσσεται με δήλωση από τον διαθέτη της τελευταίας του βούλησης ενώπιον συμβολαιογράφου, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας.
Για την κατάρτιση μυστικής διαθήκης ο διαθέτης εγχειρίζει στον συμβολαιογράφο, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες, ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, έγγραφο δηλώνοντας προφορικά ότι περιέχει την τελευταία του βούληση.
Διαδοχή από το νόμο
1) Η εξ αδιαθέτου διαδοχή
Ως κληρονόμοι εξ αδιαθέτου στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες (δηλαδή τα τέκνα, οι εγγονοί κ.ο.κ.) του κληρονομουμένου. Ο πλησιέστερος απ’ αυτούς αποκλείει τον απώτερο της ίδιας ρίζας. Στη θέση κατιόντος που δεν ζει κατά την επαγωγή υπεισέρχονται οι κατιόντες που μέσω αυτού συνδέονται με συγγένεια με τον κληρονομούμενο (διαδοχή κατά ρίζες). Τα τέκνα κληρονομούν κατ’ ισομοιρία. Στη δεύτερη τάξη καλούνται μαζί οι γονείς του κληρονομουμένου, οι αδελφοί, καθώς και τέκνα και εγγονοί αδελφών (δηλαδή τα ανίψια) που έχουν πεθάνει πριν απ’ αυτόν. Οι γονείς και οι αδελφοί κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και τα τέκνα ή οι εγγονοί αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο κληρονομούν κατά ρίζες. Τα τέκνα αδελφού του κληρονομουμένου που έχει πεθάνει πριν απ’ αυτόν αποκλείουν τους εγγονούς της ίδιας ρίζας. Ετεροθαλείς αδελφοί, αν συντρέχουν με γονείς ή με αμφιθαλείς ή με τέκνα ή εγγονούς αμφιθαλών αδελφών, παίρνουν το μισό της μερίδας που ανήκει στους αμφιθαλείς..
Στην τρίτη τάξη καλούνται οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομουμένου και από τους κατιόντες τους τα τέκνα και οι εγγονοί (δηλαδή οι θείοι και οι εξαδέλφοι). Στην τέταρτη τάξη καλούνται οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου.
Η σύζυγος που επιζεί καλείται, ως κληρονόμος εξ αδιαθέτου, με τους συγγενείς της πρώτης τάξης στο τέταρτο (1/4) και με τους συγγενείς των άλλων τάξεων στο μισό (1/2) της κληρονομίας. Επιπλέον παίρνει ως εξαίρετο, ανεξάρτητα από την τάξη με την οποία καλείται, τα έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα που τα χρησιμοποιούσαν είτε μόνος εκείνος που επιζεί είτε και οι δύο
σύζυγοι. Αν κατά την επαγωγή της κληρονομίας δεν υπάρχει ούτε συγγενής από εκείνους που καλούνται κατά το νόμο, ούτε σύζυγος του κληρονομουμένου, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος καλείται το δημόσιο.
2)Η Νόμιμη μοίρα.
Οι κατιόντες και οι γονείς του κληρονομουμένου, καθώς και ο σύζυγος που επιζεί, οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, έχουν δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία. Η νόμιμη μοίρα είναι το μισό (1/2) της εξ αδιαθέτου μερίδας. Αν στον μεριδούχο έχει καταλειφθεί λιγότερο από τη νόμιμη μοίρα, το δικαίωμά του υπάρχει για το μέρος που λείπει, έως ότου συμπληρωθεί η νόμιμη μοίρα.
Αποδοχή Κληρονομιάς
Η δήλωση αποδοχής κληρονομίας αποτελεί την έκφραση της βούλησης του κληρονόμου να γίνει οριστικός διάδοχος του κληρονομουμένου. Η αποδοχή συνεπάγεται εδραίωση του εν δυνάμει κληρονόμου στην κληρονομική διαδοχή, είναι ανέκκλητη (1857 §) και έχει διαπλαστική φύση, διότι διαμορφώνει νέα κατάσταση ακόμη και όταν δεν πραγματοποιείται με ρητή δήλωση βουλήσεως.
Η λειτουργία της αποδοχής είναι διττή, αφενός εδραιώνει οριστικά την κληρονομική ιδιότητα, και κατ’ αποτέλεσμα συνιστά προϋπόθεση της διαδοχής του κληρονομούμενου από τον κληρονόμο και αφετέρου αποτελεί προϋπόθεση της κτήσης του κληρονομικού δικαιώματος ως τέτοιου. Η οριστική κτήση του κληρονομικού δικαιώματος από τον κληρονόμο ανατρέχει στο χρόνο της επαγωγής, δηλαδή του θανάτου του κληρονομουμένου. Η αποδοχή είναι δικαιοπραξία ανεπίδεκτη αίρεσης ή προθεσμίας, ώστε να μην μένει μετέωρη η τύχης της κληρονομικής διαδοχής ηρτημένης της
αιρέσεως ή διαρκούσης της προθεσμίας (1851 εδ’ β ΑΚ) (Απ. Γεωργιάδης, ΚληρΔ, § 38, αρ. 25· Μπαλής, ΚληρΔ, § 173· Βουζίκας, ΚληρΔ, § 19 1· Ψούνη, ΚληρΔ Ι, § 3 ΙΙΙ δ. γ· Τούσης, ΚληρΔ, § 137· Αστ. Γεωργιάδης, εις ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, άρθρο 1849-1851 αρ. 4).
Είδη αποδοχής
Ως δήλωση βούλησης, η αποδοχή είναι δυνατό να τελεστεί με τους εξής τρόπους:
α. Ρητή αποδοχή
Η ρητή δήλωση αποδοχής της κληρονομίας συνίσταται στη δήλωση της βούλησης ενός προσώπου, γραπτώς ή προφορικώς, από την οποία συνάγεται ευθέως η αποδοχή της κληρονομίας εκ μέρους του(Απ. Γεωργιάδης, ΚληρΔ, § 38, αρ. 14· Μπαλής, ΚληρΔ, § 173· Φλάμπουρας, εις Απ. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, άρθρο 1849, αρ. 4). Δήλωση αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής είναι πάντοτε ρητή και γίνεται αποκλειστικά με δήλωση ενώπιον του Γραμματέα του δικαστηρίου ( 1902 ΑΚ ).
Αίτηση για κληρονομητήριο ( 1956 , 1957 AK), η οποία περιέχει ρητή δήλωση του κληρονόμου, ότι είναι κληρονόμος και ζητά από το δικαστήριο να επιβεβαιώσει με την απόφασή του αυτή την ιδιότητά του.
Η δήλωση προς το δικαστήριο για έκδοση κληρονομητηρίου συνιστά κατά νόμο άμεση δήλωση αποδοχής, η οποία έχει ως συνέπεια την κτήση όλων των δικαιωμάτων πλην των εμπραγμάτων, για τα οποία απαιτείται πρόσθετο ξένο έγγραφο προς μεταγραφή (1197 ΑΚ). Άσκηση αγωγής περί κλήρου ( 1197 ΑΚ) περιέχει επίσης ρητή δήλωση του ενάγοντα, ότι είναι κληρονόμος και ζητά από το δικαστήριο να αναγνωρίσει την ιδιότητά του αυτή και να του αποδοθούν τα κληρονομιαία.
β. Σιωπηρή αποδοχή
Η δυνατότητα σιωπηρής αποδοχής της κληρονομίας προκύπτει από το γεγονός ότι δεν τάσσεται ορισμένος τύπος περί της αποδοχής. Οποιαδήποτε λοιπόν πράξη ή παράλειψη του προσωρινού μέχρι τη στιγμή της αποδοχής κληρονόμου ισοδυναμεί με τη θέλησή του, αντικειμενικά διαγνώσιμα, να είναι οριστικός κληρονόμος, αποτελεί σιωπηρή αποδοχή της κληρονομίας (Απ. Γεωργιάδης, ΚληρΔ, § 38, αρ. 15· Μπαλής, ΚληρΔ, § 173· Βουζίκας, ΚληρΔ, § 19 Ι 1· Τούσης, ΚληρΔ, § 137· Ψούνη, ΚληρΔ Ι, § 3 ΙΙ 2).
Η πληρωμή των εξόδων της κηδείας του θανόντος δεν συνιστά πράξη αποδοχής . Η απλή έκδοση πιστοποιητικού μη αποποίησης της κληρονομίας, δεν συνιστά σιωπηρή αποδοχή κληρονομίας. Κατά το γράμμα του νόμου, η σύνταξη απογραφής δεν θεωρείται αποδοχή της κληρονομίας από μόνη της (1849 εδ. β΄ ΑΚ) . Τέλος, η αίτηση προς τον εκτελεστή διαθήκης για την παροχή στοιχείων της κληρονομίας δε συνιστά πράξη αποδοχής της κληρονομίας, αλλά προπαρασκευαστική αυτής ενέργεια .
Αντίθετα, σιωπηρή αποδοχή της κληρονομίας συνιστά η αίτηση για την παροχή κληρονομητηρίου από τον κληρονόμο για το είδος και το ύψος του κληρονομικού του δικαιώματος, η πληρωμή του φόρου κληρονομίας ή η υποβολή αίτησης απαλλαγής από αυτόν, η διάθεση μεμονωμένων περιουσιακών αντικειμένων της ή η κατάρτιση δικαιοπραξιών επί κληρονομιαίων (π.χ. μίσθωση, άφεση χρέους), ακόμα και η προσφορά προς διάθεση αυτών , η χρήση αντικειμένων της κατά τρόπο που προσιδιάζει σε κληρονόμο, η έγερση αγωγής περί κλήρου ή αναγνωριστικής αγωγής για κληρονομιαίο αντικείμενο, η ανάμιξη σε εταιρία στην οποία μετείχε ο θανών , η συνέχιση της δίκης η οποία διεκόπη με το θάνατο του θανόντος , η πληρωμή χρεών της κληρονομίας και η για οποιαδήποτε τυπικό λόγο άκυρη ρητή αποδοχή κληρονομίας. (Ψούνη, ΚληρΔ Ι, § 3 ΙΙ 2· Rusch, Die erbrechtlichen Gestaltungsrechte nach Eröffnung des Erbganges, σελ. 44 επ.· Απ. Γεωργιάδης, ΚληρΔ, § 38, αρ. 15· Φλάμπουρας, εις Απ. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, άρθρο 1849, αρ. 6).
γ. Πλασματική αποδοχή
Η τρίτη μορφή αποδοχής είναι αυτή η οποία κατά το γράμμα του άρθρου 1850 εδ. β΄ ΑΚ συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης της κληρονομίας.
Στην πλασματική αποδοχή της κληρονομίας δεν υφίσταται δήλωση βούλησης. Υπάρχει μόνο παράλειψη του κληρονόμου να δηλώσει τη βούλησή του περί αποποίησης της κληρονομίας εντός της προβλεπόμενης από το νόμο προθεσμίας, η οποία παράλειψη εξομοιώνεται από το νόμο με δήλωση βούλησης περί αποδοχής της κληρονομίας ( Απ. Γεωργιάδης, ΚληρΔ, § 38, αρ. 17· Αστ. Γεωργιάδης, εις ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, άρθρο 1849-1851 αρ. 11· Φλάμπουρας, εις Απ. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, άρθρο 1849, αρ. 6· Κουμάνης, Η αποποίηση της κληρονομίας, σελ. 248).
Ευεργέτημα της απογραφής
Η καθολικότητα της κληρονομικής διαδοχής έχει ως συνέπεια ότι ο κληρονόμος ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας όχι μόνο με την κληρονομιαία αλλά και με την προσωπική του περιουσία (ΑΚ 1901). Για να προστατεύσει ο ΑΚ τον κληρονόμο από τον κίνδυνο να χάσει και
τη δική του περιουσία πληρώνοντας τα χρέη μιας κατάχρεης κληρονομίας, του δίνει την ευχέρεια να αποδεχθεί την κληρονομία με το «ευεργέτημα της απογραφής», με συνέπεια τον περιορισμό της ευθύνης του για τα χρέη της κληρονομίας, έτσι ώστε να ευθύνεται γι’ αυτά μόνο «έως το ενεργητικό της» (ΑΚ 1904 εδ. α ).(Ι. Σπυριδάκης, Κληρονομικό Δίκαιο)
Αποποίηση
Αποποίηση κληρονομίας είναι η δήλωση βούλησης του προσωρινού κληρονόμου ότι δεν θέλει να γίνει οριστικός κληρονόμος. Πρόκειται για μονομερή δικαιοπραξία, αμετάκλητη, τυπική και μη απευθυντέα σε τρίτο. Δεν μπορεί να γίνει με αίρεση ή προθεσμία. Μπορεί να γίνει με εκούσιο αντιπρόσωπο εφόσον ο τελευταίος διαθέτει ειδική πληρεξουσιότητα.
Ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της (ΑΚ 1847) . Γνώση της επαγωγής αποκτά ο κληρονόμος όταν πληροφορηθεί το θάνατο του διαθέτη, την ανυπαρξία διαθήκης ή ότι είναι ο πλησιέστερος συγγενής του κληρονομουμένου ή ότι ο πλησιέστερος του ιδίου συγγενής του κληρονομουμένου εξέπεσε από την κληρονομία. Στην τελευταία περίπτωση η γνώση αποκτάται μετά
την έκπτωση. Γνώση του λόγου της επαγωγής υπάρχει όταν ο κληρονόμος γνωρίζει ότι καλείται ως κληρονόμος με διαθήκη ή εξ αδιαθέτου. Η εσφαλμένη γνώση της επαγωγής ή του λόγου αυτής εμποδίζει και αποκλείει την ένταξη της προθεσμίας προς αποποίηση.
Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό, η προθεσμία είναι ενός έτους.
Η αποποίηση γίνεται με δήλωση στον γραμματέα του Ειρηνοδικείου, στην περιφέρεια του οποίου είχε ο κληρονομούμενος κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του.
Αν η αποποίηση γίνεται με αντιπρόσωπο απαιτείται ειδική πληρεξουσιότητα με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Το Δημόσιο δεν μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία που του έχει επαχθεί εξ αδιαθέτου (ΑΚ 1848 παρ. 3).
Το δικηγορικό μας γραφείο διαθέτει εξειδικευμένους δικηγόρους σε θέματα κληρονομικού δικαίου, προσφέροντας λύσεις δικαστικές και εξωδικαστικές.