Το Ευρωπαϊκό Κληρονομητήριο
Στη σύγχρονη συναλλακτική πρακτική η σύνθεση μιας κληρονομίας, όχι σπάνια, αποτελείται από περιουσιακά στοιχεία με διεθνή χαρακτηριστικά, πέραν της ιθαγένειας του κληρονομουμένου και της συνήθους διαμονής του (ακίνητα σε άλλη χώρα, καταθέσεις σε τράπεζα άλλης χώρας, φύλαξη τίτλων ή χρεογράφων σε τραπεζικό ίδρυμα άλλης χώρας κ.λπ.), με αποτέλεσμα να καθίσταται αναγκαία από τις χώρες της Ένωσης η διαμόρφωση ενός ενιαίου μέσου νομιμοποίησης και απόδειξης της κληρονομικής ιδιότητας του δικαιούχου.
Με τον Κανονισμό για τις κληρονομικές σχέσεις ΕΕ 650/2012 της 4ης Ιουλίου 2012, που δημοσιεύθηκε στις 27.7.2012 εισήχθη ο θεσμός του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου που τέθηκε σε ισχύ από τις 17 Αυγούστου 2015.
Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο εκδίδεται από δικαστήριο (ή Αρχή) που έχει διεθνή δικαιοδοσία κατά τον Κανονισμό (άρθρο 64), για να χρησιμοποιηθεί σε άλλα Κράτη μέλη (άρθρο 62 παρ. 1) και αυτό ασχέτως εάν η lex hereditatis προβλέπει την έκδοσή του ή όχι. Ανήκει δηλαδή στην ενιαία ενωσιακή ρύθμιση υπέρτερης και άμεσης ισχύος στα Κράτη μέλη, ενώ η lex hereditatis θα αναφέρεται υποχρεωτικά σε αυτό (κατά το άρθρο 68) και θα εφαρμοσθεί για τον προσδιορισμό της κληρονομικής μερίδας του κάθε κληρονόμου και την απαρίθμηση των δικαιωμάτων ή και περιουσιακών στοιχείων (άρθρ. 68 περ. ιβ’).
Η έκδοση του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου έχει ως αποτέλεσμα να αναγνωρίζεται αυτόματα και να κυκλοφορεί ελεύθερα στα λοιπά Κράτη μέλη, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε διαδικασία και χωρίς να δύναται να ελεγχθεί ούτε καν βάσει της επιφύλαξης της δημόσιας τάξης (άρθρο 69 παρ. 1), ενώ αναπτύσσει τα αποτελέσματά του και στο Κράτος μέλος έκδοσής του (άρθρο 62 παρ. 3 εδ. β’).
Από τον Κανονισμό προβλέπεται μία ενιαία διαδικασία για την έκδοση κληρονομητηρίου που είναι εξοπλισμένο με τη δύναμη να κυκλοφορεί ελεύθερα στην επικράτεια της ΄Ενωσης και να επιφέρει άμεσα τα αποτελέσματά του.
Στο άρθρο 64 του Κανονισμού προσδιορίζεται η αρχή (π.χ. δικαστήριο με διεθνή δικαιοδοσία) που έχει αρμοδιότητα για την έκδοση κληρονομητηρίου.
Στην Ελλάδα αρμόδια αρχή είναι ο Ειρηνοδίκης του τόπου που αποτελεί τη βάση της διεθνούς δικαιοδοσίας. Ειδικότερα στο πλαίσιο εφαρμογής του άρθρου 4 του Κανονισμού, που καθιερώνει το σύνδεσμο της γενικής διεθνούς δικαιοδοσίας, αρμόδιος είναι ο Ειρηνοδίκης της τελευταίας συνήθους διαμονής του θανόντος.
Σε περίπτωση ελλείψεως συνήθους τελευταίας διαμονής του κληρονομουμένου θεμελιώνεται αρμοδιότητα του Ειρηνοδίκη του τόπου όπου βρίσκονται τα κληρονομιαία περιουσιακά στοιχεία. Εάν, σύμφωνα με τα άρθρα 7 και 5 του Κανονισμού, κατ΄επιλογήν των μερών (αυτών που αποκτούν δικαιώματα από την κληρονομική διαδοχή) ιδρύεται διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, χωρίς όμως να υποδεικνύεται και συγκεκριμένος τόπος εντός της ελληνικής επικράτειας, αρμόδιος υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να θεωρείται ο Ειρηνοδίκης της Πρωτεύουσας, με ανάλογη εφαρμογή της ΚΠολΔ 810.
Περιεχόμενο ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου
Στο ευρωπαϊκό κληρονομητήριο πρέπει κατ’ αρχήν να αναφέρεται η ονομασία και η διεύθυνση της αρχής που το εξέδωσε, ο αριθμός του σχετικού φακέλου, η ημερομηνία έκδοσής του και να θεμελιώνεται νομικά η αρμοδιότητα της αρχής που το εξέδωσε.
Επίσης πρέπει να γίνεται ειδική αναφορά στο κληρονομικό δίκαιο που εφαρμόστηκε και να αναφέρονται τα στοιχεία βάσει των οποίων προσδιορίστηκε ως εφαρμοστέο.
Επίσης πρέπει να αναφέρονται τα προσωπικά στοιχεία του αιτούντος και του θανόντος, στοιχεία που αφορούν το γάμο ή άλλη ισοδύναμη σχέση του θανόντος, καθώς και στοιχεία που αναφέρονται στο γαμικό ή άλλο ισοδύναμο περιουσιακό καθεστώς αυτού. Επίσης πρέπει να αναφέρεται αν στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για εκ διαθήκης ή εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή και να διευκρινίζεται ο τρόπος αποδοχής ή αποποίησης της κληρονομίας για κάθε δικαιούχο.
Όταν πρόκειται για κληρονομητήριο που χορηγείται σε κληρονόμο, πρέπει σε περίπτωση ύπαρξης και άλλων συγκληρονόμων να αναφέρεται η κληρονομική μερίδα καθενός, δηλαδή το ποσοστό καθενός σε κλάσμα, με απαρίθμηση των αντιστοίχων δικαιωμάτων και σε περίπτωση εγκαταστάσεως κληρονόμων σε δήλα αντικείμενα να απαριθμούνται και τα περιουσιακά στοιχεία καθενός.
Επίσης για κάθε αιτούντα per vindicationem κληροδόχο πρέπει να γίνεται αναφορά των περιουσιακών του στοιχείων ή και των δικαιωμάτων του. Αν πρόκειται για κληρονομητήριο που παρέχεται σε εκτελεστή διαθήκης ή διαχειριστή κληρονομίας, πρέπει να προσδιορίζονται οι εξουσίες αυτών, καθώς και οι περιορισμοί των εξουσιών αυτών βάσει του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου ή βάσει της συγκεκριμένης διαθήκης.
Τέλος, σε κάθε κληρονομητήριο πρέπει να αναφέρονται οι όροι ή περιορισμοί στα δικαιώματα των κληρονόμων ή και των κληροδόχων βάσει του εφαρμοστέου στην κληρονομική διαδοχή δικαίου, καθώς και περιορισμοί που τάσσονται από διαθήκη. Επίσης πρέπει να αναφέρονται τα στοιχεία του τυχόν υπάρχοντος εκτελεστή διαθήκης και να προσδιορίζονται τα όρια των εξουσιών του, ώστε να είναι εμφανές μέχρι ποίου σημείου περιορίζονται τα κληρονομικά δικαιώματα .
Εφόσον η αίτηση γίνει δεκτή επί της ουσίας ο Ειρηνοδίκης εκδίδει αμελλητί το Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο (άρθρο 67 § 1 εδ. 1).
Η σχετική με την αίτηση έκδοσης κληρονομητηρίου απόφαση, απορριπτική ή και θετική, υπόκειται σε προσβολή με την άσκηση του ένδικου μέσου της έφεσης (ΚΠολΔ 17 Α).