Με το νέο ΚΠΔ, η Προκαταρκτική εξέταση εντάσσεται στο δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου τμήματος του τρίτου βιβλίου και ενοποιείται με την ανάκριση και την προανάκριση.
Η Προκαταρκτική εξέταση διενεργείται υποχρεωτικά στα κακουργήματα και στα πλημμελήματα αρμοδιότητας Τριμελούς Πλημμελειοδικείου και Τριμελούς Εφετείου για τα πρόσωπα ιδιάζουσας δικαιοδοσίας.
Όταν ο αρμόδιος για την άσκηση της δίωξης Εισαγγελέας έχει αμφιβολίες για το αν τελέστηκε ή όχι αξιόποινη πράξη, έχει το δικαίωμα πριν προβεί σε άσκηση ποινικής δίωξης να ενεργήσει προκαταρκτική εξέταση είτε ο ίδιος ή δι’ ανακριτικού υπαλλήλου.
Όσον αφορά τον Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος, που έχει βαθμό Εισαγγελέα Εφετών, για τη διερεύνηση υποθέσεων που ανήκουν στην αρμοδιότητα του, έχει τη δυνατότητα να παραγγείλει τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης από τους γενικούς ή ειδικούς ανακριτικούς υπαλλήλους.
Ειδικά για τους υπαλλήλους της ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων) η παραγγελία για προκαταρκτική εξέταση απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο στους τελωνειακούς υπαλλήλους και τους υπαλλήλους της Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων και μόνο για υποθέσεις που αναφέρονται στις ελεγκτικές τους αρμοδιότητες. Οι υπόλοιποι υπάλληλοι της ΑΑΔΕ , που έχουν προανακριτικά καθήκοντα, διενεργούν προκαταρκτική εξέταση κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας που εκδίδεται μόνο μετά από αίτημα της ελεγκτικής υπηρεσίας της ΑΑΔΕ στην οποία ανήκουν προς τον Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος.
Καθιερώνεται η δυνατότητα διενέργειας όλων των μη στερητικών της προσωπικής ελευθερίας ανακριτικών πράξεων, όπως έρευνες, κατασχέσεις σε Τράπεζες, κατασχέσεις εγγράφων, ψηφιακών δεδομένων, παρακολουθήσεις ,άρση απορρήτου, δεσμεύσεις και αναγνωρίζεται η διαδικαστική θέση του, υποστηρίζοντας την κατηγορία κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης .
Ο χρόνος μέσα στον οποίο πρέπει να ολοκληρωθεί δεν μπορεί να υπερβεί τους έξι μήνες (αυξήθηκε από τρεις σε έξι). Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να παραταθεί έως τρεις μήνες το πολύ ή για εύλογο χρονικό διάστημα εφόσον το απαιτεί η φύση της υπόθεσης με ειδικά αιτιολογημένη πράξη του Εισαγγελέα. Πλημμελειοδικών ή Εφετών αναλόγως.
Επίσης επαναδιατυπώνονται και συμπληρώνονται τα δικαιώματα του υπόπτου κατά την προκαταρκτική εξέταση τα οποία είναι τα κάτωθι:
1)ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 1 εδ. α΄: δικαίωμα υποχρεωτικής κλήτευσης: αν διενεργείται κατά ορισμένου προσώπου ή αν κατά τη διάρκεια της αποδίδεται σε ορισμένο πρόσωπο η τέλεση αξιόποινης πράξης το πρόσωπο αυτό καλείται υποχρεωτικώς πριν από πέντε τουλάχιστον ημέρες (αν κατοικεί διαμένει στο εσωτερικό) και πριν από 15 (αν κατοικεί διαμένει στο εξωτερικό)
2) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 1 εδ. β΄: δικαίωμα διορισμού τεχνικού συμβούλου σε περίπτωση πραγματογνωμοσύνης.
3) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 1 εδ. γ΄: δικαίωμα ενημέρωσης του υπόπτου το οποίο περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τη γνωστοποίηση των ποινικών διατάξεων και των θεμάτων επι των οποίων θα παράσχει εξηγήσεις.
4) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 1 εδ. δ΄: άσκηση δικαιωμάτων είτε αυτοπροσώπως είτε από συνήγορο
5) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 2: η υποχρεωτική κλήση μπορεί να παραλειφθεί μόνο όταν προκύπτει σαφώς ότι ο ύποπτος έχει σχεδιάσει τη φυγή του ή την τέλεση νέων εγκλημάτων και έχουν προκύψει επαρκείς ενδείξεις για άμεση κίνηση της ποινικής δίωξης
6) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 3: απαγορεύεται να αποτελέσει μέρος της δικογραφίας κάθε παράνομη εξέταση στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης που έγινε με όρκο ή κατά παράβαση των δικαιωμάτων της παρ. 1 εδ. Β. Τυχόν παραμονή της στη δικογραφία συνιστά προσβολή του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη με δικονομική συνέπεια την απόλυτη ακυρότητα αρθρ. 171 παρ. 1δ (υπεράσπιση κατηγορουμένου).
7) ΑΡ. 244 ΠΑΡ. 4: αν πρόκειται να κινηθεί ποινική δίωξη για πράξη ουσιωδώς διαφορετική από εκείνη για την οποία διενεργήθηκε η προκαταρκτική εξέταση ο ύποπτος ξανακαλείται προς παροχή εξηγήσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με το νέο ΚΠΔ αν διενεργείται προκαταρκτική εξέταση ειδικώς για τις πράξεις των άρθρων 187 ΚΑΙ 187Α ΠΚ ( ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ), είναι δυνατόν να διαταχθούν με την αιτιολογία του εδ.β της παρ.3 του άρθρου 254 οι ειδικές ανακριτικές πράξεις μετά από έγγραφη παραγγελία του Εισαγγελέα που ενεργεί αυτά που ορίζονται στην παράγραφο 3 εδάφιο γ΄έως στ΄ του άρθρου 254 που ορίζει ότι σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις την έρευνα μπορεί να διατάξει ο εισαγγελέας ή ο ανακριτής που είναι υποχρεωμένοι να εισαγάγουν το ζήτημα μέσα σε προθεσμία 3 ημερών στο αρμόδιο Δικαστικό Συμβούλιο που ελέγχει αν συντρέχουν οι εξαιρετικά επείγουσες περιστάσεις αλλιώς η ισχύς της σχετικής διάταξης αίρεται αυτοδικαίως. Αν εντός του εύλογου χρόνου που δεν υπερβαίνει τις 5 μέρες δεν εκδοθεί βούλευμα τα ευρήματα που θα προκύψουν δεν καθίστανται αξιοποιήσιμα (Μαργαρίτης & Μαργαρίτη, 2020).