Είδη διαθηκών – Eγκυρη κατάρτιση τους

ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΘΗΚΕΣ

Α) ΙΔΙΟΓΡΑΦΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Είναι η διαθήκη, την οποία γράφει, χρονολογεί και υπογράφει ο ίδιος ο διαθέτης.
Απαραίτητα στοιχεία για το κύρος της ιδιόγραφης διαθήκης είναι:
(α) «Ιδιόχειρη» γραφή.
(β) Χρονολογία. Ημέρα – Μήνας – Έτος.
Η ψευδής ή εσφαλμένη χρονολογία δεν επάγεται από μόνη της ακυρότητα της διαθήκης (ΑΚ 1721 §3)
(γ) Υπογραφή.
Κατά το άρθρο 1722 ΑΚ, «η ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί να κατατεθεί από το διαθέτη [αυτοπροσώπως ή με αντιπρόσωπο] σε συμβολαιογράφο για φύλαξη κατά τις κοινές διατάξεις για την κατάθεση εγγράφων». Η κατάθεση αυτή δεν μεταβάλλει το χαρακτήρα της ιδιόγραφης διαθήκης.
Η ιδιόγραφη διαθήκη παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα: δεν έχει πολλές διατυπώσεις, εξασφαλίζει μυστικότητα, είναι αδάπανη, μπορεί να συνταχθεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε κ.λπ.
Παρουσιάζει όμως και αρκετά μειονεκτήματα: μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα με την γνησιότητά της (βλ. και ΚΠολΔ 808 § 3), να χαθεί ή αλλοιωθεί, να παρουσιάσει προβλήματα κύρους από άγνοια των διατυπώσεων, ή ερμηνείας λόγω ασαφειών στη διατύπωση, δεν διασφαλίζεται το ανεπηρέαστο της βουλήσεως του διαθέτη κ.λπ.
(Ι. Σπυριδάκης, Κληρονομικό Δίκαιο, 4η έκδ., 2018)

B) ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΑΚ 1724 )

Η δημόσια διαθήκη πραγματοποιείται με δήλωση του διαθέτη ενώπιον συμβολαιογράφου παρουσία τριών (3) μαρτύρων ή παρουσία ακόμη ενός (1) συμβολαιογράφου κι ενός (1) μάρτυρα.
Αποτελεί δημόσιο έγγραφο (ΚΠολΔ 438) εξασφαλίζοντας την αυξημένη αποδεικτική δύναμη δημοσίου εγγράφου.
Απαιτείται ικανότητα του διαθέτη να δηλώνει την βούλησή του προφορικά (ΑΚ 1730 §1).
Προϋποθέσεις:

1. O διαθέτης και οι μάρτυρες πρέπει να είναι γνωστοί στο συμβολαιογράφο, που συντάσσει τη διαθήκη.
2. Δήλωση βουλήσεως προφορική ενώπιον του συμβολαιογράφου στα Ελληνικά (ή με χρήση διερμηνέα).
3. Παρουσία τριών (3) μαρτύρων ή ακόμη ενός (1) συμβολαιογράφου κι ενός (1) μάρτυρα.
   Την ιδιότητα του συμπράττοντος συμβολαιογράφου ή μάρτυρα δεν δύνανται να φέρουν ο σύζυγος ή αυτός, που διετέλεσε σύζυγος του διαθέτη, συγγενείς του διαθέτη σε ευθεία γραμμή απεριόριστα ή έως και τον τρίτο βαθμό εξ αγχιστείας ( ΑΚ 1725 ) . Αυτό συνεπάγεται την απόλυτη ακυρότητα της διαθήκης.
   Την ιδιότητα του συμπράττοντος συμβολαιογράφου ή μάρτυρα δεν δύνανται να φέρουν τιμώμενα πρόσωπα εκ της διαθήκης ή όσοι διορίζονται εκτελεστές αυτής (ΑΚ 1726) . Αυτό συνεπάγεται ακυρότητα μόνο του σχετικού όρου της διαθήκης.
   Την ιδιότητα του μάρτυρα δεν μπορούν να φέρουν τυφλοί, κουφοί, ανήλικοι ή άλλα πρόσωπα σε σχέση υπηρεσίας προς τον συμβολαιογράφο ( ΑΚ 1728 §1).
4. Όρκιση των μαρτύρων ότι δεν θα αποκαλύψουν το περιεχόμενο της διαθήκης έως τον θάνατο του διαθέτη . Παραβίαση της μυστικότητας δεν επιφέρει ακυρότητα της διαθήκης (ΑΚ 1731).
5. Τα πρόσωπα που συμπράττουν πρέπει να είναι παρόντα επί ποινή ακυρότητας της διαθήκης κατά την δήλωση βούλησης του διαθέτη στον συμβολαιογράφο.
6. Απουσία άλλων, πλην των συμπραττόντων, τρίτων προσώπων κατά την δήλωση της βούλησης του διαθέτη (ΑΚ 1730 παρ. 3).
7. Σύνταξη της πράξης της διαθήκης (ΑΚ 1732 – Βεβαίωση της ανάγνωσης του κειμένου της διαθήκης, της ταυτότητας του διαθέτη και των συμπραττόντων προσώπων, υπογραφή, χρονολογία).
8. Η πράξη πρέπει να διαβαστεί στον διαθέτη και τα συμπράττοντα πρόσωπα (ΑΚ 1733 §1).
9. Υπογραφή από όλους τους συμπράττοντες (ΑΚ 1733 παρ. 2).
   Στην περίπτωση που ο διαθέτης είναι κουφός και προφανώς δεν δύναται να ακούσει την ανάγνωση της δήλωσής του, απαιτούνται πρόσθετες προϋποθέσεις έγκυρης κατάρτισης δημόσιας διαθήκης, ήτοι απαιτείται η σύμπραξη πέντε (5) μαρτύρων ή ακόμη ενός (1) συμβολαιογράφου και τριών (3) μαρτύρων.

Γ) ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΑΚ 1738 )

Ο διαθέτης εγχειρίζει στο συμβολαιογράφο το έγγραφο της διαθήκης δηλώνοντας προφορικά ότι αυτό περιέχει την τελευταία βούλησή του.
Η εγχείριση γίνεται παρουσία τριών (3) μαρτύρων ή ενός (1) συμβολαιογράφου κι ενός (1) μάρτυρα.
Απαιτείται ικανότητα ανάγνωσης του διαθέτη (ΑΚ 1748).
Κατά μετατροπή εκ του νόμου, η άκυρη μυστική διαθήκη μπορεί να θεωρηθεί ισχυρή ως ιδιόχειρη, εφόσον πληροί τις ως άνω κείμενες προϋποθέσεις (ΑΚ 1747).
Ο διαθέτης μπορεί να αναλάβει οποτεδήποτε τη μυστική διαθήκη.
Προϋποθέσεις:

1. Εγχείριση του εγγράφου της διαθήκης στον συμβολαιογράφο.
2. Παρουσία τριών (3) μαρτύρων ή ενός (1) συμβολαιογράφου κι ενός (1) μάρτυρα.
3. Δεν απαιτείται ιδιόχειρη συγγραφή του εγγράφου από τον διαθέτη. Αρκεί η κατάρτισή του και από τρίτο πρόσωπο (ΑΚ 1740).
4. Τα πρόσωπα που συμπράττουν πρέπει να είναι παρόντα επί ποινή ακυρότητας της διαθήκης κατά την εγχείριση του εγγράφου της διαθήκης από τον διαθέτη στον συμβολαιογράφο.
5. Σφράγιση του εγγράφου κατά ασφαλή τρόπο, ώστε να αποκλείεται η ρήξη ή η αντικατάσταση αυτού (ΑΚ 1741).
6. Ολοκλήρωση της πράξης της διαθήκης [ΑΚ 1743 – Σημείωση στο έγγραφο (ΑΚ 1742), Σύνταξη της πράξης της διαθήκης (ΑΚ 1743), Συσχέτιση εγγράφου-πράξης, χρονολόγηση της εγχείρισης και της πράξεως του συμβολαιογράφου].
7. Υπογραφή του διαθέτη στο σώμα της διαθήκης.
8. Υπογραφή του διαθέτη και των συμπραττόντων προσώπων επί της σφραγισμένης διαθήκης (ΑΚ 1742).

ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΔΙΑΘΗΚΕΣ

Α) ΕΠΙ ΠΛΟΙΟΥ ( ΑΚ 1749 )

Συντάσσεται σε Ελληνικό πλοίο, πολεμικό ή μη, κατά τη διάρκεια του θαλάσσιου ταξιδιού.
Συντάσσεται με προφορική δήλωση:
Πολεμικά πλοία – Ενώπιον του προϊσταμένου της οικονομικής υπηρεσίας και, σε περίπτωση κωλύμματος αυτού, ενώπιον του κυβερνήτη του πλοίου ή του αναπληρωτή του.
Λοιπά πλοία – Ενώπιον του πλοίαρχου ή του αναπληρώτη του.
Απαιτείται η παρουσία δύο (2) μαρτύρων (ΑΚ 1751).
Άκυρη η διαθήκη, εάν το πλοίο βρισκόταν σε ημεδαπό λιμάνι και ο διαθέτης μπορούσε να απευθυνθεί σε συμβολαιογράφο για σύνταξη δημόσιας διαθήκης ή εγχείριση μυστικής διαθήκης (ΑΚ 1752).
Μνεία αναφορικά με την σύνταξη της διαθήκης στο ημερολόγιο του πλοίου (ΑΚ 1762). Παράλειψη αναφοράς δεν επιφέρει ακυρότητα της διαθήκης.
Δεν αποκλείεται η σύνταξη ιδιόγραφης διαθήκης.

Β) ΣΕ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ( ΑΚ 1753 )

Απαιτείται ο διαθέτης να φέρει την ιδιότητα του στρατιωτικού ή να υπάγεται στην αρμοδιότητα των στρατοδικείων σε εκστρατεία.
Συντάσσεται από αξιωματικό, κατά την διάρκεια εκστρατείας, αποκλεισμού, πολιορκίας ή αιχμαλωσίας. Ο αξιωματικός μπορεί να αναπληρωθεί από τον διευθυντή του νοσοκομείου σε περίπτωση, που ο διαθέτης είναι ασθενής ή τραυματίας.
Ο διαθέτης δηλώνει την βούλησή του προφορικά στον αξιωματικό, παρουσία ενός (1) ακόμα αξιωματικού ή δύο (2) μαρτύρων.
Σύνταξη εγγράφου από το ως άνω αρμόδιο πρόσωπο. Ανάγνωση, υπογραφή και χρονολόγηση του εγγράφου της διαθήκης (ΑΚ 1754).

Γ) ΣΕ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ ( ΑΚ 1757 )

Απαιτείται ο διαθέτης να διαμένει σε τόπο, που λόγω επιδημίας ή άλλων έκτακτων περιστάσεων, είναι αποκλεισμένος, ώστε να είναι αδύνατο ή σημαντικά δύσκολο να καταρτιστεί δημόσια ή μυστική διαθήκη.
Γενικές διατάξεις περί εκτάκτων διαθηκών
Οι εγκύρως καταρτισθείσες έκτακτες διαθήκες λογίζονται ως μη καταρτισμένες, εάν παρήλθε χρονικό διάστημα τριών (3) μηνών από την παύση των ειδικών περιστάσεων, που δικαιολογούσαν τη σύνταξή τους και ο διαθέτης είναι ακόμα εν ζωή (ΑΚ 1758 παρ. 1).
Λόγω της ιδιαίτερης αποδεικτικής τους δύναμης ως δημοσίων εγγράφων, το ως άνω χρονικό διάστημα των τριών (3) μηνών αναστέλλεται, εάν ο διαθέτης δεν είναι σε θέση να καταρτίσει τακτική δημόσια ή μυστική διαθήκη (ΑΚ 1758 παρ. 2).
Το αρμόδιο πρόσωπο για την σύνταξη έκτακτης διαθήκης οφείλει να παραδώσει άμεσα το έγγραφο της διαθήκης σε συμβολαιογράφο στην Ελλάδα ή σε Ελληνική προξενική αρχή στο εξωτερικό (ΑΚ 1761). (Γιάννα Τανασίδου-είδη διαθηκών και η έγκυρη κατάρτιση τους).